Wyżyna Lubelska rozciąga się pomiędzy doliną Wisły a wschodnimi krańcami Polski. Rzeźba terenu jest tutaj wprawdzie stosunkowo mało urozmaicona, ale krajobraz potrafi prawdziwie urzec każdego. Lubelszczyznę pokochali artyści, pisarze a także wszyscy, którzy odwiedzili te strony.
Perełką krajobrazu są wąwozy lessowe. Wycięte przez wodę w miękkich utworach lessowych jary stworzyły najgęstszą taką sieć w Polsce. Lubiący wędrówki powinni przespacerować się wąskim dnem przynajmniej jednego z nich. Atrakcyjny widokowo jest przełom Wisły na odcinku od Józefowa po Kazimierz Dolny i Puławy. Widok dość stromych wapiennych zboczy do spokojnie płynących wód Wisły wywiera niezapomniane wrażenia. Najcenniejszą przyrodę Wyżyny Lubelskiej podziwiać można w Parkach Krajobrazowych: Kazimierskim, Nadwieprzańskim i Krzczonowskim. Do najciekawszych rezerwatów przyrody należą "Stasin" z dużym skupiskiem brzozy czarnej oraz "Podzamcze" z cennymi murawami stepowymi.
Największym miastem Wyżyny Lubelskiej jest Lublin. Jego początki sięgają średniowiecza, a swój prawdziwy rozkwit przeżyło w czasach renesansu. Na Majdanku (dzielnica Lublina), w czasie II Wojny Światowej Niemcy utworzyli ogromny obóz zagłady, w którym zamordowano setki tysięcy ludzi. Obecnie działa w tym miejscu muzeum. Lublin to miasto przemysłowe, akademickie, bogate w liczne zabytki architektoniczne. Nad miastem wznosi się zamek. Można na nim zobaczyć, w Kaplicy pod wezwaniem św. Trójcy, jedyne w Polsce, zachowane w całości cenne polichromie rusko-bizantyjskie. Na zamku można też obejrzeć galerię malarstwa z XVII-XIX wieku, militaria, zbiory archeologiczne i etnograficzne. Niezapomniany może okazać się spacer Starym Miastem (w Lublinie zachował się średniowieczny układ urbanistyczny). Bardzo popularna wśród turystów jest Wieża Trynitarska, skąd roztacza się urocza panorama na całe miasto. Do najcenniejszych zabytków należy ratusz z początku XV wieku, bramy: Krakowska i Grodzka – pozostałości dawnych murów miejskich oraz renesansowe kamieniczki. Zaciekawieni folklorem regionu mogą udać się do Muzeum Wsi Lubelskiej – skansenu położonego na przedmieściach miasta. Zmęczeni zwiedzaniem, w pogodny dzień mogą wypocząć nad sztucznym zalewem Zemborzyckim.
Zamość to perła renesansowej i barokowej architektury. Wielu nazywa go "Padwą Północy". Wzniesiony na życzenie kanclerza Jana Zamoyskiego szybko stał się ważnym ośrodkiem handlu, kultury, nauki oraz siedzibą rodową i potężną twierdzą (dzięki nowoczesnym fortyfikacjom miasto przetrwało oblężenie Kozaków Chmielnickiego i najazd Szwedów podczas „potopu”). Zaprojektowane niemal w całości przez włoskiego wybitnego architekta renesansu jest jednym z najcenniejszych w Europie zespołów urbanistycznych tej epoki. Najbardziej rozpoznawalną budowlą jest ratusz – z charakterystycznymi, reprezentacyjnymi schodami i wysoką wieżą. Wokół rynku wzniesiono barwne i bogato zdobione kamieniczki z podcieniami. Latem odbywa się tu Jarmark Hetmański. Najcenniejszym zabytkiem Zamościa jest jednak pochodząca z XVI wieku katedra Św. Tomasza. Spacer po Zamościu może urozmaicić odwiedzenie Zamoyskiego ogrodu zoologicznego. W 1992 roku Zamość został wpisany na listę UNESCO.
Kazimierz nad Wisłą już od ponad wieku jest popularną miejscowością wypoczynkową. Szczególnie upodobali go sobie artyści. To malowniczo położone miasteczko słynie z pięknej architektury. Przy rynku, wyłożonymi "kocimi łbami" wznoszą się renesansowe, zdobione pięknymi attykami i bogatą dekoracją kamienice braci Przybyłów: "Pod św. Krzysztofem" i "Pod św. Mikołajem". Warta uwagi jest manierystyczna Kamienica Celejowska. Charakterystycznym obiektem na rynku jest drewniana studnia z kołem zamachowym i daszkiem. Nad miastem wznosi się Góra Trzech Krzyży i ruiny zamku. Polecam wspiąć się na szczyt baszty – rozciąga się z niej malowniczy widok na cały Kazimierz oraz piękną dolinę Wisły.. Ciekawym sposobem na podziwianie okolicy może okazać się rejs po rzece. Pamiątką z Kazimierza jest kogut z ciasta – przypominający dawne czasy, gdy mieszkańcy składali diabłu w ofierze żywego, czarnego koguta.
Nałęczów to znana miejscowość uzdrowiskowa z leczniczymi wodami mineralnymi. Leczy się tutaj choroby układu krążenia. W Nałęczowie nie brakuje pięknych zabytków architektury. Do najważniejszych zalicza się późnobarokowy pałac Małachowskich – siedziba Muzeum Bolesława Prusa. Jest on otoczony uroczym parkiem. W tzw. "Chacie", w domu i pracowni Stefana Żeromskiego mieści się obecnie muzeum biograficzne pisarza. Okolicę miasta podziwiać można z okien Nałęczowskiej Kolejki Wąskotorowej. W pobliżu Nałęczowa znajduje się wiele urokliwych miejsc. Należy do nich największy i najpiękniejszy w regionie Wąwóz Łukoszyński. Powinno się odwiedzić "Dolinę Śmierci" koło Rąblowa. W jej pobliżu w 1944 roku trwała zaciekła walka partyzantów z hitlerowską jednostką zmotoryzowaną "Wiking".
Ciekawym miejscem pod względem krajoznawczym są Puławy. To nie tylko spore miasto przemysłowe, ale i prawdziwy ośrodek sztuki. Najciekawszym zabytkiem jest zespół pałacowy i parkowy Czartoryskich oraz najstarsze w Polsce muzeum – w Świątyni Sybilli i Domku Gotyckim. Jego początki sięgają 1801 roku, gdy założyła go Izabela Czartoryska.
Do innych ciekawych miejscowości należy Józefów, który ze względu na swoje malownicze położenie z każdym rokiem staje się coraz popularniejszy. Rozgłosu nadaje mu coroczne "święto sadów" oraz wpisane już na stałe w krajobraz, słynne "sady józefowskie". W pobliżu znajdują się Kluczkowice – ośrodek wczasowo-rekreacyjny położony wśród lasów, nad zalewem wodnym. Unikatową miejscowością jest Wojciechów wraz z Muzeum Kowalstwa, w "Wieży ariańskiej". Organizowane są tu Ogólnopolskie Spotkania Kowali, wraz z kiermaszami sztuki kowalskiej oraz warsztatami kowalstwa artystycznego i użytecznego. Warto odwiedzić Janowiec z ruinami zamku, Kozłówkę z pałacem Zamoyskich i galerią socrealizmu, Kock - miejsce ostatniej bitwy podczas obrony w 1939 roku, Wolę Okrzejską z Muzeum Biograficznym Henryka Sienkiewicza oraz Okrzeję z kopcem usypanym przez naród dla wielkiego pisarza oraz kościołem, którego polichromie przedstawiają sceny z utworów twórcy.
Największym miastem Wyżyny Lubelskiej jest Lublin. Jego początki sięgają średniowiecza, a swój prawdziwy rozkwit przeżyło w czasach renesansu. Na Majdanku (dzielnica Lublina), w czasie II Wojny Światowej Niemcy utworzyli ogromny obóz zagłady, w którym zamordowano setki tysięcy ludzi. Obecnie działa w tym miejscu muzeum. Lublin to miasto przemysłowe, akademickie, bogate w liczne zabytki architektoniczne. Nad miastem wznosi się zamek. Można na nim zobaczyć, w Kaplicy pod wezwaniem św. Trójcy, jedyne w Polsce, zachowane w całości cenne polichromie rusko-bizantyjskie. Na zamku można też obejrzeć galerię malarstwa z XVII-XIX wieku, militaria, zbiory archeologiczne i etnograficzne. Niezapomniany może okazać się spacer Starym Miastem (w Lublinie zachował się średniowieczny układ urbanistyczny). Bardzo popularna wśród turystów jest Wieża Trynitarska, skąd roztacza się urocza panorama na całe miasto. Do najcenniejszych zabytków należy ratusz z początku XV wieku, bramy: Krakowska i Grodzka – pozostałości dawnych murów miejskich oraz renesansowe kamieniczki. Zaciekawieni folklorem regionu mogą udać się do Muzeum Wsi Lubelskiej – skansenu położonego na przedmieściach miasta. Zmęczeni zwiedzaniem, w pogodny dzień mogą wypocząć nad sztucznym zalewem Zemborzyckim.
Kazimierz nad Wisłą już od ponad wieku jest popularną miejscowością wypoczynkową. Szczególnie upodobali go sobie artyści. To malowniczo położone miasteczko słynie z pięknej architektury. Przy rynku, wyłożonymi "kocimi łbami" wznoszą się renesansowe, zdobione pięknymi attykami i bogatą dekoracją kamienice braci Przybyłów: "Pod św. Krzysztofem" i "Pod św. Mikołajem". Warta uwagi jest manierystyczna Kamienica Celejowska. Charakterystycznym obiektem na rynku jest drewniana studnia z kołem zamachowym i daszkiem. Nad miastem wznosi się Góra Trzech Krzyży i ruiny zamku. Polecam wspiąć się na szczyt baszty – rozciąga się z niej malowniczy widok na cały Kazimierz oraz piękną dolinę Wisły.. Ciekawym sposobem na podziwianie okolicy może okazać się rejs po rzece. Pamiątką z Kazimierza jest kogut z ciasta – przypominający dawne czasy, gdy mieszkańcy składali diabłu w ofierze żywego, czarnego koguta.
Nałęczów to znana miejscowość uzdrowiskowa z leczniczymi wodami mineralnymi. Leczy się tutaj choroby układu krążenia. W Nałęczowie nie brakuje pięknych zabytków architektury. Do najważniejszych zalicza się późnobarokowy pałac Małachowskich – siedziba Muzeum Bolesława Prusa. Jest on otoczony uroczym parkiem. W tzw. "Chacie", w domu i pracowni Stefana Żeromskiego mieści się obecnie muzeum biograficzne pisarza. Okolicę miasta podziwiać można z okien Nałęczowskiej Kolejki Wąskotorowej. W pobliżu Nałęczowa znajduje się wiele urokliwych miejsc. Należy do nich największy i najpiękniejszy w regionie Wąwóz Łukoszyński. Powinno się odwiedzić "Dolinę Śmierci" koło Rąblowa. W jej pobliżu w 1944 roku trwała zaciekła walka partyzantów z hitlerowską jednostką zmotoryzowaną "Wiking".
Ciekawym miejscem pod względem krajoznawczym są Puławy. To nie tylko spore miasto przemysłowe, ale i prawdziwy ośrodek sztuki. Najciekawszym zabytkiem jest zespół pałacowy i parkowy Czartoryskich oraz najstarsze w Polsce muzeum – w Świątyni Sybilli i Domku Gotyckim. Jego początki sięgają 1801 roku, gdy założyła go Izabela Czartoryska.
Do innych ciekawych miejscowości należy Józefów, który ze względu na swoje malownicze położenie z każdym rokiem staje się coraz popularniejszy. Rozgłosu nadaje mu coroczne "święto sadów" oraz wpisane już na stałe w krajobraz, słynne "sady józefowskie". W pobliżu znajdują się Kluczkowice – ośrodek wczasowo-rekreacyjny położony wśród lasów, nad zalewem wodnym. Unikatową miejscowością jest Wojciechów wraz z Muzeum Kowalstwa, w "Wieży ariańskiej". Organizowane są tu Ogólnopolskie Spotkania Kowali, wraz z kiermaszami sztuki kowalskiej oraz warsztatami kowalstwa artystycznego i użytecznego. Warto odwiedzić Janowiec z ruinami zamku, Kozłówkę z pałacem Zamoyskich i galerią socrealizmu, Kock - miejsce ostatniej bitwy podczas obrony w 1939 roku, Wolę Okrzejską z Muzeum Biograficznym Henryka Sienkiewicza oraz Okrzeję z kopcem usypanym przez naród dla wielkiego pisarza oraz kościołem, którego polichromie przedstawiają sceny z utworów twórcy.
Każdy, kto choć raz w życiu odwiedził Kazimierz Dolny, postrzega go jako miejsce niczym z bajki. Zapewne jest to zasługa znakomitych zabytków architektonicznych, wspaniałej przyrody oraz nieco sennej atmosfery. Jeśli chcesz odetchnąć od codziennej wrzawy i poczuć się, jakby czas stanął w miejscu, jedź do Kazimierza Dolnego.
Wąwozy to nie jedyne przyrodnicze osobliwości okolic Kazimierza Dolnego. Każdego miłośnika natury zachwyci rezerwat „Krowia Wyspa” chroniący stanowiska lęgowe wielu gatunków ptaków. Wyspę najlepiej jest podziwiać ze skarpy w Męćmierzu, na której wznosi się majestatyczny, drewniany wiatrak koźlak. Nie można też nie wspomnieć o geologiczno-krajobrazowym rezerwacie 'Skarpa Dobrska”.
Aby móc w pełni docenić wyjątkowe położenie Kazimierza, warto obejrzeć go z dwóch punktów widokowych. Pierwszym z nich jest Góra Trzech Krzyży, na której jak sama nazwa wskazuje wznoszą się trzy drewniane krzyże, będące pamiątką po śmiercionośnej epidemii cholery w latach 1705 i 1708. Z drugiego punktu widokowego Baszty – najstarszej budowli w Kazimierzu Dolnym – przy sprzyjającej pogodzie można dostrzec pasma Gór Świętokrzyskich.
W pobliżu Baszty wznoszą się ruiny kazimierskiego zamku, zbudowanego jak wszystkie inne ważne budowle tego miasta z opoki kazimierskiej. Pochodzi ona z pobliskich kamieniołomów stanowiących malowniczy element miejscowego krajobrazu i w których do dziś można znaleźć odciski stworzeń pochodzących z okresu kredy i trzeciorzędu. Zamek powstał w latach 40 XIV wieku, za sprawą króla Kazimierza Wielkiego i jest jednym z wielu dowodów na to, iż w istocie władca ten zastał Polskę drewnianą, a pozostawił murowaną. Była to w zamyśle budowla obronna i przez kilka wieków, na tle wielu ważnych wydarzeń historycznych spełniała swoje zadanie, aż do Powstania Listopadowego. W dalszych latach zamek był celem wycieczek i miejscem zabaw, po czym zabezpieczono go w formie trwałej ruiny.
Podziwiając panoramę Kazimierza Dolnego nietrudno zauważyć, iż jego centralny punkt stanowi Rynek. Wieńczą go piękne, bogato zdobione renesansowe i manierystyczne kamienice, zbudowane przez tutejszych kupców. Źródłem ich bogactwa był handel spławianym drogą rzeczną zbożem. Pamiątką po złotych latach Kazimierza są nie tylko kamienice, ale również zabytkowe spichlerze zlokalizowane głównie w pobliżu koryta rzeki. Będąc na Rynku nie sposób przeoczyć jednego z symboli Kazimierza – studni przykrytej gontowym daszkiem. Legenda głosi, iż każdy, kto skosztuje wody z tej studni bezpowrotnie ulegnie urokowi Kazimierza i zawsze będzie tu wracał.
Przy Rynku znajduje się Fara – najważniejszy i najstarszy zabytek sakralny w miasteczku. Historia fary sięga czasów romańskich, jednak wielokrotne przebudowy i urozmaicony wystrój wnętrza świątyni sprawiają, iż dziś możemy podziwiać w niej niemal wszystkie style minionych epok.
Czy wiesz, że organy w kazimierskiej farze są najstarszym tego typu instrumentem w Polsce? Są one prawdopodobnie dziełem Szymona Liwiusza i powstały w latach 1608 – 1620. Organy wyróżniają się kunsztowną rzeźbą modrzewiowej oprawy i ilością piszczałek – jest ich 1400. Instrument ten jest główną „gwiazdą” Letnich Wieczorów Muzycznych odbywających się w Kazimierzu Dolnym w lipcu oraz sierpniu każdego roku.
Wszystkie cenne zabytki Kazimierza Dolnego zyskują szczególny urok, dzięki otaczającej je aurze artystycznej. Miasteczko jest niezwykle wdzięcznym tematem prac malarzy oraz pisarzy i poetów, a także miejscem licznych imprez kulturalnych. Od 1968 roku odbywa się tutaj Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych wraz z towarzyszącymi mu Targami Sztuki Ludowej. Dużą atrakcję stanowił tu również Festiwal Filmowy i Artystyczny „Lato Filmów”. W Kazimierza Dolnego przyciągają też liczne muzea, galerie, herbaciarnie oraz ponad wszystko ludzie tworzący wyjątkową atmosferę tego miejsca.
Przy okazji pobytu w Kazimierzu Dolnym warto skorzystać z przeprawy promowej do Janowca położonego na przeciwległym brzegu Wisły. Znajdują się tam urokliwe ruiny zamku Firlejów, który według legendy łączą z zamkiem kazimierskim podziemne przejścia. Obok ruin mieszczących muzeum znajduje się zespół zabytkowych budynków dworskich. Warty uwagi jest również kościół, którego dzieje sięgają roku 1120.
Z uwagi na unikalne walory krajobrazowe, przyrodnicze, geologiczne i kulturowe Kazimierz Dolny wraz z otaczającym go terenami został w 1979 roku objęty ochroną w postaci Kazimierskiego Parku Krajobrazowego.
